Dat software wordt beschermd door het auteursrecht, dat weten we inmiddels wel. Maar heb je wel eens nagedacht over de lettertypes die ín de software gebruikt worden? Ook op die lettertypes kunnen IE-rechten rusten. Heb jij of jouw ontwikkelaar daar wel een (toereikende) licentie voor?
Font versus typeface
Hoewel we het in het dagelijks taalgebruik meestal hebben over lettertypes, moet strikt genomen onderscheid worden gemaakt tussen ‘typefaces’ en ‘fonts’. Spreekt men over een typeface, dan wordt daarmee een ontwerp van een set letters, tekens of symbolen met vergelijkbare stilistische eigenschappen bedoeld. Van veel typefaces bestaan verschillende varianten. Zo kennen we van ‘Calibri’ onder meer ‘Calibri light’, ‘Calibri regular’ en ‘Calibri bold’. Zo’n specifieke variant in combinatie met de gebruikte tekengrootte, tekenafstand, et cetera maakt het uiteindelijke ‘font’. In de ICT is het onderscheid tussen typefaces en fonts naar de achtergrond verdwenen en wordt vrijwel uitsluitend gesproken over ‘computer fonts’ of ‘lettertypes’. In het vervolg van deze blog gebruiken we daarom die vereenvoudigde terminologie.
Bescherming onder het IE-recht
Het ontwerpen van een nieuw lettertype is een creatief proces. Wordt er bijvoorbeeld wel of geen schreef (ook wel ‘serif’) aan de letter toegevoegd? Welke breedte hebben de tekens en welke rondingen worden er toegepast? Dit soort keuzes zijn van grote invloed op het uiterlijk en de leesbaarheid. Omdat de ontwerper creatieve keuzes maakt bij het ontwerpen van een lettertype, komt deze (in ieder geval naar Nederlands recht) voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking. Net als het ontwerp van een architect voor een nieuw gebouw, of het ontwerp van een kunstenaar voor een nieuw beeldhouwwerk.
Hoewel de hoofdlijnen van het auteursrecht internationaal gelijk zijn, kunnen er van land tot land significante verschillen zijn als het gaat om de bescherming van lettertypes. Zo worden in Amerikaanse wetgeving ‘typefaces as typefaces’ uitdrukkelijk uitgesloten van auteursrecht. De software die nodig is om een lettertype weer te geven kan daarentegen wel weer auteursrechtelijk beschermd zijn in Amerika, zo blijkt uit rechtspraak. De WIPO heeft al in 1973 geprobeerd de bescherming internationaal gelijk te trekken via de Vienna Agreement for the Protection of Type Faces and their International Deposit, maar vooralsnog hebben enkel Duitsland en Frankrijk deze overeenkomst geratificeerd. Daardoor zijn de verschillen in de bescherming tussen landen in stand gebleven.
Naast het auteursrecht kan een lettertype ook beschermd worden op grond van het tekeningen- en modellenrecht. Dit is een specifieke categorie van IE-bescherming voor vormgeving. Met een Amerikaans ‘design patent’ kan op die manier alsnog een exclusief recht op een lettertype worden verkregen, ook al komt deze in Amerika niet voor bescherming op grond van het auteursrecht in aanmerking. Daarnaast kan eventueel de naam van een lettertype beschermd worden op grond van het merkenrecht. Zo zijn onder meer de naam Times New Roman en Helvetica in Amerika geregistreerd als merk (zie ook dit register van de United States Patent and Trademark Office).
Verschillende soorten licenties
Een lettertype waarop auteursrecht of ander IE-recht rust, mag alleen gebruikt worden met toestemming (een ‘licentie’) van de rechthebbende. Zo’n licentie kan afzonderlijk verkregen c.q. gekocht worden, maar ook als onderdeel van een softwarepakket. Bij de aanschaf van een Windows-licentie zitten bijvoorbeeld al meer dan 100 lettertypes inbegrepen. Voor het gebruik van deze fonts verstrekt Microsoft daarbij een zeer ruime licentie. Deze mogen ook worden gebruikt voor commerciële doeleinden, ténzij het gaat om een Windows-licentie voor bijvoorbeeld thuisgebruik of onderwijsdoeleinden. In dat geval kunnen er wel gebruiksbeperkingen gelden.
Naast de standaardlettertypes kunnen natuurlijk naar eigen inzicht aanvullende lettertypes worden geïnstalleerd. Veel van die lettertypes zijn gratis. Zo biedt Google een uitgebreide collectie lettertypes aan die kosteloos mogen worden gebruikt voor zowel commerciële als niet-commerciële doeleinden. Op al deze lettertypes is de SIL Open Font License van toepassing. Deze open source licentie stelt slechts zeer beperkte eisen aan de gebruiker. Daarnaast zijn er natuurlijk ook commerciële lettertypes die enkel tegen betaling gebruikt mogen worden. Daarbij moet goed gekeken worden naar eventuele gebruiksbeperkingen.
Gebruiksrecht commerciële licenties
Komt men niet uit met een ‘open font’, dan zijn er tegen betaling nog allerhande betaalde lettertypes te verkrijgen. Van belang is om daarbij goed te letten op de omvang van het gebruiksrecht. Het feit dat er eenmalig voor een lettertype betaald is, betekent nog niet dat deze vrijelijk voor alle doeleinden gebruikt mag worden. Het is goed mogelijk dat de licentie bijvoorbeeld specifiek ziet op het gebruik van het lettertype voor een E-book of juist voor een websites. Daarnaast kunnen er ook beperkingen in aantal gelden. Zo hanteert Monotype (een bekende aanbieder van lettertypes waaronder Helvetica) een licentie voor apps waarin expliciet is opgenomen:
The maximum number of distinct Applications into which the Font Software may be embedded may not exceed the number of Applications you indicated in your account at www.linotype.com when licensing the Font Software.
Een bedrijf dat meerdere soorten software aanbiedt moet hier dus afzonderlijk voor afrekenen. Ook bestaan er ook zogeheten ‘pay-as-you-go’ licenties, waarbij de prijs afhankelijk is van bijvoorbeeld het aantal page views.
Punt van aandacht
Waar ICT-leveranciers zich over het algemeen erg bewust zijn van het naleven van softwarelicenties, is het van belang om ook het gebruik van lettertypes in de gaten te houden. Heb je geen zin om hier kosten voor te maken? Dan zijn er voldoende gratis opties beschikbaar. Kies je daarentegen voor een commercieel (betaald) lettertype, let dan goed op of je licentie wel toereikend is, ook als je in de toekomst steeds meer of intensiever gebruik gaat maken van het lettertype.
Meer lezen over dit onderwerp? Lees verder:
