Het coronavirus brengt veel narigheid met zich mee, maar brengt daarnaast ook creativiteit en saamhorigheid. De premier heeft bekend gemaakt dat de maatregelen zeker tot eind april van kracht blijven. Het onderwijs sluit in ieder geval tot en met de meivakantie de deuren, maar online gaan de lessen gewoon door. Online lesmateriaal zoals instructiefilmpjes, maar ook online colleges worden in deze tijd massaal aangeboden. Daarnaast hebben de leerlingen digitaal contact met hun leraar. Het is duidelijk te zien dat deze periode veel creativiteit losmaakt. Maar wordt deze creativiteit wel voldoende beschermd en mag je dit materiaal verder verspreiden? Hoe zit het met het auteursrecht en hoe wordt de privacy in een online omgeving gewaarborgd? Wij zullen in deze blog antwoord geven op bovenstaande vragen.
Auteursrecht
Er wordt tijdens een online les gebruik gemaakt van eigen materiaal, maar vaker nog van materiaal van anderen. Het auteursrecht ligt in principe bij de maker zelf, hij/zij heeft dan het uitsluitend recht zijn/haar ‘werk’ openbaar te maken en te verveelvoudigen.
Auteursrecht op lesmateriaal
Een docent mag auteursrechtelijk beschermd werk van een ander gebruiken, zodat het onderwijs niet te veel belemmerd wordt. Wanneer een docent het werk gebruikt voor onderwijsdoeleinden, dan mag hij/zij dit gebruiken zonder toestemming van de auteur. Hier staat soms wel een vergoeding tegenover. Wanneer afbeeldingen en foto’s gebruikt worden tijdens de les, moet er sprake zijn van een educatief doel. Maak daarnaast zo veel mogelijk gebruik van de beeldbanken die door de onderwijsinstelling tot de beschikking zijn gesteld.
Auteursrecht op de online les
Een docent geeft les in opdracht van de onderwijsinstelling. Bij het maken van een webinar of online lesmateriaal is de onderwijsinstelling de auteursrechthebbende. Dit houdt in dat de onderwijsinstelling mag bepalen of het werk openbaar gemaakt of verspreid wordt.
Portretrecht
Het portretrecht beschermt iedereen die herkenbaar in beeld is gebracht. Het is niet noodzakelijk dat het gezicht in beeld is, maar een typerende lichaamshouding is ook al genoeg. In het geval van online colleges zal vaak sprake zijn van een gezicht in beeld. Het portret wordt niet in opdracht van de geportretteerde gemaakt en mag daarom in beginsel vrij gepubliceerd worden. De geportretteerde mag zich wel verzetten tegen het beeld als hij/zij een redelijk belang heeft. Hier kan bijvoorbeeld sprake zijn van inbreuk op de privacy. Er moet in zo’n geval een belangenafweging worden gemaakt. Ook spelen de genomen maatregelen hierbij een rol. De inbreuk op de privacy is bijvoorbeeld kleiner als de colleges in een omgeving met verplichte inlog worden geplaatst.
Privacy
Ook in deze tijden van crisis is de AVG van toepassing. Normaal gesproken is lesgeven zelf geen verwerking van persoonsgegevens. De AVG is namelijk alléén van toepassing op geheel/gedeeltelijke geautomatiseerde verwerkingen. Lesgeven an sich kan niet gezien worden als een gehele/gedeeltelijke geautomatiseerde verwerking. Op het moment dat er digitaal lesgegeven wordt, is er wel sprake van een geautomatiseerde verwerking als bedoeld in de AVG. Dit brengt met zich mee dat er een wettelijke grondslag moet bestaan voor de verwerking. Hieronder gaan wij verder in op de wettelijke grondslagen bij het geven van online lessen en de noodzakelijkheid van het sluiten van een verwerkersovereenkomst.
Leraar in beeld
Er kan in deze tijd van leraren worden verwacht dat zij in beeld verschijnen. Dit is zeker het geval wanneer dit noodzakelijk is voor het werk. Een leraar is waarschijnlijk veel beter te volgen wanneer deze in beeld verschijnt, maar dit is mogelijk niet noodzakelijk. Er moet daarom per keer beoordeeld worden of het noodzakelijk is voor de werkzaamheden van de leraar. De grondslag voor de gegevensverwerking is in dit geval de uitvoering van de (arbeids)overeenkomst.
Leerling in beeld
Van leerlingen kan er ook worden verwacht dat zij in beeld komen als dit noodzakelijk is. Wanneer hier een goede reden voor is, kan deze gegevensverwerking worden gebaseerd op basis van de uitvoering van de (onderwijs)overeenkomst. Ook kan deze verwerking gebaseerd worden op toestemming. Let er wel op dat ouders/verzorgers van leerlingen onder de 16 jaar deze toestemming moeten geven.
Verwerkersovereenkomst
Het is zeer waarschijnlijk dat de onderwijsinstelling gebruik maakt van een applicatie van een derde partij voor het mogelijk maken van lesgeven op afstand, denk hierbij aan Zoom en Microsoft Teams. Deze derde partij wordt als verwerker van de persoonsgegevens gezien. Het is daarom noodzakelijk dat de onderwijsinstelling een verwerkersovereenkomst met deze partij sluit. In deze overeenkomst worden zaken als de beveiliging van de persoonsgegevens en maatregelen bij een datalek vastgelegd. Lees hier meer over de verwerkersovereenkomst.
Tips
Naast bovenstaande willen wij graag nog een aantal praktische tips geven.
Tip 1
Maak afspraken met leerlingen en leraren over het geven en het bekijken van online colleges. Het is bijvoorbeeld fijn om te voorkomen dat er screenshots van leraren/leerlingen gedeeld worden waar zij zelf niet blij mee zijn. Op basis van het auteursrecht, portretrecht en de privacywetgeving kan dit ook verboden worden, maar door hier afspraken over te maken kan de onderwijsinstelling ook zelf maatregelen treffen wanneer deze overtreden worden.
Tip 2
Let op bij het delen van bestanden. Wanneer lesgeven online gebeurt, zijn fouten snel gemaakt. Denk bijvoorbeeld aan het versturen van een cijferlijst aan een verkeerde leerling. Er kan in zo’n geval sprake zijn van een datalek dat gemeld moet worden aan de toezichthouder.
Tip 3
Probeer gevoelige gesprekken te vermijden tijdens het videobellen. Is dit toch nodig? Zorg dan voor een goed beveiligde applicatie!
Heeft u hulp nodig bij het beoordelen van de rechtmatigheid van verwerkingen omtrent het geven van online colleges en lessen? Neem dan contact met ons op!
Deze blog is geschreven door juridisch adviseur Merel van 't Hof, in samenwerking met Fleur Biegstraaten.
