Lig jij ook wakker van ransomware?

Dit artikel is geschreven door Alexander Freund en Ruben van der Geest.

De afgelopen jaren lijkt het aantal ransomware-aanvallen schrikbarend te zijn toegenomen. Mede door de verstrekkende gevolgen van een aanval bleef de aandacht hiervoor niet alleen beperkt tot de media die door security geeks wordt bijgehouden, maar werd er ook veelvuldig over geschreven in de dagelijkse media. Een aantal ransomware-aanvallen die in Nederland hebben plaatsgevonden hebben een aantal wijze lessen opgeleverd, zoals de Gemeente Hof van Twente die in december 2020 werd getroffen door een aanval en de Universiteit Maastricht die in december 2019 werd platgelegd door ransomware. De echte kenner zal zich de aanval uit juni 2017 ook nog herinneren waarbij een gedeelte van de Rotterdamse haven werd getroffen. Zulk soort aanvallen kunnen grote gevolgen hebben voor de getroffen partijen en het is daarom van belang om meer inzicht te krijgen in ransomware, hoe men zich ertegen kan beschermen en welke wet- en regelgeving relevant is. In dit achtergrondartikel gaan wij daarom dieper in op wat ransomware nou eigenlijk is, het wettelijk kader en de relevante meldplichten, hoe men zich hiertegen kan wapenen en of een cyberverzekering mogelijk uitkomst biedt.

1    Ransomware: wat, hoe en waarom?

Ransomware is te kwalificeren als kwaadaardige software (malware) die bestanden versleuteld (encrypt) of de toegang tot een volledig systeem blokkeert. Ook zaken zoals mobiele telefoons, back-ups en gegevens die in de cloud zijn opgeslagen kunnen versleuteld worden door ransomware. Het versleutelde systeem of de bestanden zouden in principe weer bruikbaar moeten zijn nadat deze ontsleuteld (decrypted) zijn na het betalen van losgeld (ransom) aan de aanvaller.

Een ransomware-aanval kan uitgevoerd worden doordat deze gebruikmaakt van zwakheden in bepaalde systemen of de gebruikers ervan. Een voornaamste oorzaak hiervan betreft software die niet is bijgewerkt met de meest recente software updates of bijvoorbeeld een RDP (remote desktop protocol) welke niet goed geconfigureerd is of zwakheden bevat. Juist tijdens de Corona-crisis gingen mensen meer vanuit huis werken, waardoor zij veelvuldig gebruik maakten van RDP of via de privé computer (welke niet altijd zo goed is bijgewerkt als de zakelijke computer) inlogden op het bedrijfsnetwerk. Dit is mede een van de redenen waarom we een flinke toename van ransomware-aanvallen hebben gezien ten tijde van de Corona-crisis.

Gesteld kan worden dat het uitvoeren van ransomware-aanvallen een businessmodel is geworden. Er worden flinke bedragen geëist en soms ook betaald, waardoor het een lucratieve praktijk is voor bepaalde groeperingen. Men moet niet versteld staan als een hulpvaardige “helpdesk” staat te trappelen om het slachtoffer door het hele proces te loodsen.

2    Beveiliging

Ransomware kan alleen schade aanrichten als een apparaat geïnfecteerd raakt. De aanvaller moet de ransomware dus op de een of andere manier op apparaten van het doelwit installeren. Dit kan komen door een menselijke fout (de welbekende phishing e-mail) of door een zwak punt in de beveiliging. Beveiliging met betrekking tot ransomware heeft dan ook twee kanten, een organisatorische en een technische kant. De organisatorische kant poogt menselijke fouten te voorkomen en de technische kant tracht het digitaal inbreken in de systemen tegen te gaan.

Er is veel wetgeving die bedrijven verplicht om goede beveiligingsmaatregelen te nemen, denk bijvoorbeeld aan de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG)¹  en de Wet beveiliging netwerk- en informatiesystemen (Wbni). Deze verplichting ziet niet alleen op de technische kant, maar ook op de organisatorische kant.²   

2.1    Technische en organisatorische maatregelen

Uiteindelijk kan bijna elk systeem worden gehackt. Dit is een uitgangspunt dat ook in de rechtspraak terugkomt.³  Dat betekent niet dat er niets gedaan kan worden om dit zo moeilijk mogelijk te maken. Er wordt wel verwacht van bedrijven dat zij zich inspannen om het risico zoveel mogelijk te verkleinen. Zo staat bijvoorbeeld in de AVG de verplichting dat er passende maatregelen genomen dienen te worden. Om te bepalen wat ‘passend’ is dient rekening gehouden te worden met onder andere de stand van de techniek (the state-of-the-art) en de verwerking waar het om draait.⁴  Hoe groter de risico’s, hoe meer beveiligingsmaatregelen verwacht worden.

Minimale beveiligingsmaatregelen in het digitale domein zijn lastiger te definiëren en preciseren dan in de ‘analoge wereld’. In de polisvoorwaarden van een fietsverzekering staat vaak duidelijk aangegeven dat er een bepaald type slot nodig is. Bijvoorbeeld een ART 2 goedgekeurd slot in de ANWB-fietsverzekering.⁵  In de digitale wereld is dat dus een stuk lastiger. Er zijn wel bepaalde standaarden waaraan bedrijven zich kunnen conformeren, denk aan de ISO27000 serie of de verschillende NEN-normen, maar deze zijn vaak technologie neutraal opgesteld. Technologie neutraal is een uitgangspunt waar juristen dol op zijn, maar IT’ers minder blij van worden. Aan de ene kant biedt het ruimte om mee te groeien met de razendsnelle ontwikkelingen in het digitale domein, maar aan de andere kant is het onduidelijk wat er nu precies van een bedrijf verwacht wordt.

Wat betreft organisatorische maatregelen speelt eenzelfde onduidelijkheid, want hoe weet je nu of er inderdaad voldoende is gedaan en of het onderwerp wel voldoende “leeft” binnen de organisatie en niet alleen een papieren werkelijkheid blijft? In de praktijk wordt dit voornamelijk ondervangen door het personeel te trainen op dit gebied en te zorgen voor alertheid door het creëren van bewustwording over de mogelijke risico’s. Een bedrijf met state of the art beveiligingssoftware is nergens als een medewerker een malafide bestand downloadt of op een phishing link klikt. Het is dus uitermate belangrijk om medewerkers te trainen en ze constant te wijzen op mogelijke risico’s. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door medewerkers deel te laten nemen aan cursussen of simulaties, maar ook door ze te voorzien van informatie via een personeelshandboek. Een belangrijke tip is ook, beperk bewustwording niet tot (middle) management maar betrek het hele bedrijf daarbij. Ransomware kan net zo goed een bedrijf binnendringen via de terminal in een pakhuis als via de laptop van de CFO.

2.2    Externe partijen

Een bedrijf heeft dus de verantwoordelijkheid om haar beveiliging goed op orde te hebben. Toch is zij niet altijd de enige die daar verantwoordelijk voor is. Veel bedrijven hebben het opzetten en beheer van hun IT-omgeving (gedeeltelijk) uitbesteed aan derde partijen. Deze derde partijen hebben een zorgplicht die van hen onder meer vereist dat ze de beveiliging goed inrichten.⁶  

De omvang van deze zorgplicht is afhankelijk van de situatie. In het geval er een complete digitale infrastructuur wordt afgenomen, dan mag er meer verwacht worden van de leverancier dan wanneer het gaat om slechts het afnemen van een programma voor tekstverwerking. Verder is ook de deskundigheid van de partijen van belang. Een grote mate van deskundigheid bij de leverancier zorgt voor een zwaardere zorgplicht. De deskundigheid van de afnemer wordt ook meegewogen bij het bepalen van de omvang van de zorgplicht.⁷  Het gaat erom dat de dienstverlening voldoet aan de mate van zorgvuldigheid die van een redelijk handelend en bekwaam IT-deskundige geëist mag worden.

De zorgplicht kan in sommige gevallen erg omvangrijk zijn, zo blijkt onder meer uit een uitspraak van de rechtbank Amsterdam uit 2018.⁸  In deze zaak ging het om een IT-leverancier die de gehele IT-infrastructuur voor diens klant zou verzorgen. Het ging hier om een ‘totaalpakket’. De leverancier had aan de klant aangegeven dat er bepaalde beveiligingsmaatregelen genomen dienden te worden, maar de klant wilde dit uitdrukkelijk niet.⁹  Hierdoor was de IT-infrastructuur onvoldoende beveiligd. De rechtbank oordeelde dat de leverancier niet zomaar akkoord had mogen gaan met de wens van de klant. De leverancier had in dit geval de opdracht moeten weigeren, alternatieven moeten aandragen of minstens meerdere malen (schriftelijk) moeten waarschuwen voor de risico’s. Deze waarschuwing moet de klant in staat stellen de risico’s te begrijpen en er moet duidelijk zijn welke stappen de klant dient te nemen om de risico’s te mitigeren.¹⁰  De leverancier had dit niet gedaan en was daarom voor een deel van de schade aansprakelijk. 

De aansprakelijkheid van de leverancier in de hiervoor genoemde uitspraak kwam mede door het ontbreken van duidelijke afspraken. In de overeenkomst werd enkel gesproken over een ‘totaalpakket’, de wens van de klant om bepaalde beveiligingsmaatregelen niet in te voeren werd niet schriftelijk vastgelegd. Het is dus van belang, zowel voor de leverancier als de klant, om deze afspraken goed vast te leggen. Uit de rechtspraak blijkt echter wel dat de grondregel is: als er geen specifieke afspraken over beveiliging worden gemaakt, dan dient de leverancier de beveiliging te regelen.¹¹  In de praktijk worden hier vaak wel duidelijke afspraken over gemaakt of de aansprakelijkheid wordt (gedeeltelijk) uitgesloten. Dit neemt niet weg dat IT-leveranciers wel degelijk een zorgplicht hebben. Bij het inschakelen van een IT-leverancier om een ‘totaalpakket’ af te nemen mag dan ook verwacht worden dat de beveiliging goed geregeld wordt en dat eventuele gaten of zwakke punten in de beveiliging door de leverancier worden opgepakt en anders duidelijk gemeld worden.¹² 

3    Meldplicht

Een andere verantwoordelijkheid die een bedrijf heeft is het melden van het beveiligingsincident. Er bestaan verschillende meldplichten, maar de bekendste meldplicht is waarschijnlijk die uit de AVG. Dit is ook de meldplicht die voor vrijwel alle partijen geldt. Er zijn echter ook andere, sectorspecifieke, meldplichten. De reden voor deze hoeveelheid aan meldplichten is mede dat een succesvolle ransomware-aanval in veel gevallen zorgt voor een onderbreking van de dienstverlening. Veel sectorale wetgeving kent een meldplicht in het geval de dienstverlening onderbroken wordt. Denk bijvoorbeeld aan het uitvallen van een communicatienetwerk of een nutsvoorziening. Het gevolg is dat een ransomware-aanval dan ook gemeld dient te worden. In deze paragraaf wordt eerst de meldplicht uit de AVG behandeld, vervolgens enkele sectorspecifieke meldplichten en als laatste nog aangifte bij de politie.

3.1    AVG

Wanneer blijkt dat er persoonsgegevens betrokken zijn bij het beveiligingsincident komt de AVG om de hoek kijken. De AVG noemt een dergelijk beveiligingsincident een ‘inbreuk in verband met persoonsgegevens’.¹³  In de volksmond wordt dit vaak een datalek genoemd. Mogelijk moet een datalek gemeld worden bij de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) en betrokkenen.¹⁴  Of je dient te melden is afhankelijk van de specifieke situatie. 

De eerste stap om te bepalen wat er dient te gebeuren is het bepalen van de rolverdeling. Er zijn in dit verband twee smaken, je verwerkt de gegevens voor jezelf of voor een andere partij. Wanneer je zelf het doel en de middelen van de verwerking kiest, dan ben je verwerkingsverantwoordelijke. In het geval je enkel de gegevens verwerkt voor een andere partij (je levert bijvoorbeeld een hostingdienst) dan ben je de verwerker. Dit onderscheid is van belang omdat de verwerkingsverantwoordelijke verantwoordelijk is voor het melden van het datalek. Als je verwerker bent hoef je alleen het (mogelijke) datalek te melden bij de verwerkingsverantwoordelijke. Hoe dit precies dient te gebeuren en hoelang je hiervoor hebt hangt af van de afspraken die gemaakt zijn in de verwerkersovereenkomst. Dit kan dus per verwerkingsverantwoordelijke verschillen. Als je bijvoorbeeld verwerkt voor honderd klanten en je sluit met elk van hen een verwerkersovereenkomst die zij zelf aanleveren, dan kunnen de afspraken flink verschillen. In het geval je het slachtoffer bent van ransomware kan het zijn dat je bij al die honderd klanten moet aangeven dat er een datalek is geweest. Het is dus van belang dat je de verschillende afspraken en termijnen duidelijk hebt, want het kan nare gevolgen hebben als je hierin fouten maakt. Bij het afhandelen van het datalek zelf dien je de verwerkingsverantwoordelijke bij te staan voor zover dat redelijk is ten opzichte van de verhouding.

Stel dat je verantwoordelijke bent, dan moet je gaan kijken of en bij wie je moet melden. In sommige gevallen dient enkel gemeld te worden bij de AP en in andere gevallen bij zowel de AP als ook aan de betrokkenen. Als er geen risico voor de betrokkenen is hoeft een datalek niet gemeld te worden. Van welke situatie er ook sprake is, het incident dient in ieder geval intern geregistreerd te worden.

Bij wij er precies gemeld dient te worden is dus afhankelijk van de impact van het datalek. Een datalek dat een risico inhoudt voor de rechten en vrijheden van natuurlijke personen dient bij de AP gemeld te worden. Deze mededeling bij de AP dient zonder onredelijke vertraging en uiterlijk 72 uur na het ontdekken van het datalek te geschieden. Deze termijn geldt alleen voor de verwerkingsverantwoordelijke. Wanneer het datalek bij een verwerker heeft plaatsgevonden, vangt de termijn van 72 uur pas aan op het moment dat de verwerker het datalek heeft medegedeeld aan de verwerkingsverantwoordelijke. Dus als is afgesproken dat de verwerker het datalek moet mededelen binnen 24 uur, dan is er dus een totale termijn van 96 uur. Hou de termijn van 72 uur goed in de gaten. Het te laat melden leverde Booking.com een boete van €475.000,- op!¹⁵  

Wanneer er precies sprake is van een risico voor de rechten en vrijheden van natuurlijke personen is niet altijd duidelijk. Als het bijvoorbeeld gaat om ransomware waar enkel de gegevens gegijzeld worden (en dus niet inzichtelijk zijn voor de hacker) en er is een backup beschikbaar. Dan is er mogelijk geen risico voor de betrokkenen. De bedrijfsvoering kan immers doorgaan en er zijn geen persoonlijke gegevens gelekt. In het geval dat er sprake is van dubbele afpersing (double extortion) is dit een ander verhaal. Bij double extortion worden niet alleen de gegevens gegijzeld, maar wordt er ook nog gedreigd om de gegevens openbaar te maken. De gegevens kunnen immers openbaar gemaakt worden en dat is een risico voor betrokkenen. 

Het melden van een datalek betekent niet dat je direct een boete ontvangt. Er wordt slechts naar een klein deel van de gemelde datalekken onderzoek gedaan en het kan ook nog zijn dat het datalek niet ernstig genoeg is om een boete op te leveren.¹⁶  Als de melding al wordt behandeld vindt er dus ook nog een afweging plaats. Het kan zijn dat de AP het naast zich neerlegt of enkel een waarschuwing geeft. Als een dergelijk datalek niet gemeld zou zijn, dan kan er alsnog een boete volgen voor het niet melden. Dit kan flink in de papieren lopen.¹⁷  

Naast de AP, kan het ook zijn dat een datalek gemeld moet worden aan de betrokkenen, dit zijn de personen wiens persoonsgegevens betrokken zijn bij het beveiligingsincident. Deze toets is anders dan bij het melden bij de AP. Er moet namelijk gemeld worden aan de betrokkene wanneer het waarschijnlijk is dat dit een hoog risico inhoudt voor diens rechten en vrijheden. Bij de AP gaat het dus om elk risico en bij de betrokkenen om een hoog risico.

Er is in ieder geval sprake van een hoog risico als het gaat om bijzondere persoonsgegevens. Bijzondere persoonsgegevens zijn gegevens over de gezondheid van mensen, maar ook gegevens die iets zeggen over de politieke voorkeur, het ras of de religie van een persoon. Vaak wordt er door bedrijven te snel over dit punt heen gestapt, als het gaat om bijzondere persoonsgegevens denkt men vaak eerst aan zorginstellingen en gebedshuizen. Niets is minder waar. Veel bedrijven verwerken bijzondere persoonsgegevens. Denk bijvoorbeeld aan een concertzaal die tickets op naam zet en ook tickets voor mensen met een handicap verkoopt. Een ander voorbeeld is de personeelsregistratie waarin misschien verzuimgegevens zijn opgenomen.

In het geval het niet gaat om bijzondere persoonsgegevens, moet het datalek alsnog gemeld worden wanneer de aard van de getroffen gegevens of de aard van het incident maakt dat er een concreet risico voor betrokkenen kan ontstaan. Denk bijvoorbeeld aan een gehackte mailbox, dit brengt het risico met zich mee dat betrokkenen slachtoffer worden van phishing-mails. Een ander voorbeeld is financiële gegevens die gebruikt kunnen worden om geld te stelen van betrokkenen.

In het geval dat melden aan betrokkenen niet verplicht is, dient ook stil gestaan te worden bij de vraag of melden aan betrokkenen gewenst is. Er is altijd een kans dat het nieuws van het datalek naar buiten komt. Dan kan het soms beter zijn om dat nieuws voor te zijn en de betrokkenen vast in te lichten. 

3.2    Overige meldplichten

Naast de meldplicht uit de AVG kennen verschillende sectoren ook nog andere meldplichten. Dit artikel is te kort om al die meldplichten uitgebreid te behandelen, maar we hebben er een paar op een rijtje gezet om een beeld te schetsen van de verscheidenheid aan meldplichten die bestaan.

In de financiële sector is er een meldplicht op basis van de Wet op het financieel toezicht (Wft).¹⁸  Voor bijvoorbeeld banken geldt, als het beveiligingsincident een ernstig gevaar vormt voor de integere bedrijfsvoering dit gemeld moet worden aan de toezichthouder. Afhankelijk van wat voor een soort instelling moet dit bij de Nederlandsche Bank of de Autoriteit Financiële Markten.¹⁹  Net als in de AVG kent deze meldplicht ook een interne registratieplicht. Deze registratieplicht komt overeen met de interne registratie die verplicht is op grond van de AVG en hoeft dus niet apart geregistreerd te worden. Let hierbij op dat wel aan zowel de vereisten van de Wft als aan de vereisten van de AVG wordt voldaan. 

De Telecommunicatiewet kent twee meldplichten. Deze meldplichten gelden voor aanbieders van elektronische communicatiediensten zoals telecomproviders. De eerste is een meldplicht die vergelijkbaar is met die uit de AVG.²⁰  Bij een persoonsgegevens gerelateerd beveiligingsincident moet dit gemeld worden bij de Autoriteit Persoonsgegevens als dit incident nadelige gevolgen kan hebben voor de betrokkenen. Ook dient het incident gemeld te worden aan de betrokkenen als het voor die betrokkenen waarschijnlijk ongunstige gevolgen kan hebben. Dit laatste lijkt een lagere drempel dan in de AVG is opgenomen (er staat namelijk niet dat het moet gaan om een hoog risico), maar in de overwegingen van de Richtlijn burgerrechten worden voorbeelden genoemd die aansluiten bij een hoog risico geval uit de AVG.²¹  Naast deze AVG-gelijkende meldplicht is er nog een tweede meldplicht. Deze meldplicht voor aanbieders van elektronische communicatiediensten heeft betrekking op beveiligingsincidenten die aanzienlijke gevolgen hebben voor het functioneren van hun netwerken of diensten. Als er sprake is van een dergelijk incident dan dienen zij dit ook te melden, deze melding vindt plaats bij het Agentschap Telecom.²²  

Ook de Wbni kent een meldplicht. Deze wet, die haar oorsprong vindt in Europese wetgeving, is gericht op digitale dienstverleners.²³  Een digitale dienstverlener dient een verstoring van de dienstverlening te melden aan de bevoegde autoriteit en het Cyber Security Incident Response Team voor digitale dienstverleners (CSIRT-DSP).²⁴  Het gaat hier enkel om dienstverleners die een essentiële dienst verlenen of diensten die te kwalificeren zijn als onlinemarktplaats, onlinezoekmachine of cloudcomputerdienst.²⁵ 

Voor partijen die opereren in de zorgsector zijn er ook verschillende meldplichten, zo is er een meldplicht opgenomen in de Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz). Een zorgaanbieder moet op grond van de Wkkgz iedere calamiteit binnen de instelling melden die betrekking heeft op de kwaliteit van de zorg en die tot de dood van een cliënt of een ernstig schadelijk gevolg voor een cliënt heeft geleid.²⁶  Deze melding dient te worden gedaan bij de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.²⁷  

Naast deze specifieke meldplichten zijn er nog veel andere kleinere meldplichten te noemen. Vaak zijn deze meldplichten van toepassing omdat een ransomware-aanval zorgt voor het wegvallen van een dienst of omdat door het incident de dienst nadelige gevolgen kan hebben voor burgers of op de leefomgeving. Neem bijvoorbeeld het wegvallen van communicatiediensten zoals hiervoor besproken. Andere voorbeelden zijn bijvoorbeeld het melden van een (beveiligings-)incident met betrekking tot het gastransportnet waardoor nadelige gevolgen zijn ontstaan voor mens of het milieu.²⁸ 

3.3    Aangifte

Het plaatsen van ransomware is strafbaar. Welke delictsomschrijving het best past is afhankelijk van het geval, maar het zou bijvoorbeeld om computervredebreuk of opzettelijke computersabotage kunnen gaan.²⁹  Ook afpersing is een mogelijkheid.³⁰  Naast het melden aan een of meerdere instanties is het dus ook mogelijk om aangifte te doen bij de politie. Hoewel dit niet verplicht is, is dit wel aan te raden. In het geval de dader gepakt wordt, kan een slachtoffer zich immers voegen in de strafzaak om zo schadevergoeding te krijgen. Verder is het van belang om de verschillende ransomware-aanvallen en de hoeveelheid daarvan in kaart te kunnen brengen. Op die manier kunnen de autoriteiten hun aanpak van cybercriminaliteit verbeteren.

4    Hoe zich te wapenen tegen een ransomware-aanval?

Een bedrijfsvoering die voor 100% waterdicht is qua risico’s is in de praktijk praktisch niet te realiseren. Indien je daarom maatregelen wilt nemen tegen ransomware-aanvallen of maatregelen wilt nemen die de impact van een ransomware-aanval beperken dan is het voldoende om op zoek te gaan naar maatregelen die passend zijn, rekening houdend met de stand van de techniek.³¹  Wij zien dat veel partijen worstelen met dit vraagstuk, omdat het voor hen lastig is om in te schatten wat nu “passend” is en wat “state-of-the-art” inhoudt. Het kan helpen om hierbij op zoek te gaan naar best practices die gemeengoed zijn in een bepaalde industrie en waarover consensus bestaat.

De grote hoeveelheid aan ransomware-aanvallen heeft er ook voor gezorgd dat er binnen de security community meer inzicht is ontstaan over welke maatregelen het meest effectief zijn door de impact van de aanval te beperken.

Een eerste belangrijk punt betreft het creëren van awareness bij het bestuur, de leidinggevenden en het overige personeel. Juist de menselijke factor zorgt voor een zwakste schakel en door awareness training kan dit aangepakt worden.

Daarnaast is het van belang om te zorgen voor een goed updatebeleid en patchmanagement. De besturingssystemen en software dienen zo goed mogelijk bijgewerkt te zijn om te voorkomen dat zwakke plekken hierin worden uitgebuit.

Netwerksegmentatie betreft een volgend aandachtspunt welke de impact van een ransomware-aanval kan beperken. Door bepaalde gedeeltes te scheiden of los te koppelen kan voorkomen worden dat gelijk het volledige bedrijf wordt platgelegd.

Een goede back-upstrategie is cruciaal om goed te kunnen herstellen van een succesvolle ransomware-aanval. Door te zorgen voor offline (of bijvoorbeeld read-only) back-ups kunnen systemen hersteld worden na een aanval. Hierbij moet er wel rekening mee worden gehouden dat aanvallers soms langere tijd in de systemen actief zijn voordat zij “toeslaan”, waardoor er back-ups beschikbaar moeten zijn waarvan met zekerheid gezegd kan worden dat deze niet alsnog succesvol gebruikt kunnen worden voor een nieuwe aanval.

Naast bovenstaande kan uiteraard aan nog veel meer gedacht worden, zoals bijvoorbeeld een goede monitoring en detectie, het gebruik van anti-malware software, een goed werkend incident management proces en disaster recovery procedure en het analyseren van de leveranciersketen op mogelijke risico’s.

5    Maar we zijn toch verzekerd?

De toename van het aantal datalekken en cybersecurityincidenten heeft er ook voor gezorgd dat er meer aandacht is voor het afsluiten van een zogenaamde cyberverzekering. Het afsluiten van een verzekering kan ervoor zorgen dat er gehandeld wordt volgens de onterechte aanname dat incidenten minder snel zullen plaatsvinden en dat indien ze plaatsvinden er toch wel een uitkering zal volgen vanuit de verzekeraar (“we zijn toch verzekerd…?”). 

De markt voor cyberverzekeringen is op dit moment nog vol in ontwikkeling en onderwerp van debat is of bijvoorbeeld AVG-boetes en vergoedingen voor betaald losgeld in verband met een ransomware-aanval wel vergoed kunnen worden door verzekeraars.³²  Daarnaast is het van groot belang om de uitsluitingen van de verzekeringspolis te kennen. Zo is in sommige gevallen bijvoorbeeld social engineering specifiek uitgesloten.³³  Terwijl social engineering juist bij het uitvoeren van een ransomware-aanval een grote rol kan spelen.

Naast de discussie of het moreel wel juist is om de vergoeding van bepaalde boetes toe te staan, vindt er op het morele vlak ook discussie plaats over de vraag of er bij een ransomware-aanval überhaupt wel betaald moet worden. Er kan immers gesteld worden dat er op deze manier een crimineel businessmodel in stand wordt gehouden. Daarnaast worden verschillende organisaties (deels) gefinancierd door publiek geld. De vraag is of het moreel wel wenselijk is dat gemeenschapsgeld gebruikt wordt voor het betalen van losgeld na een ransomware-aanval.

Het laatste woord is hierover dus zeker nog niet gezegd en de discussie hierover zal nog wel even doorgaan. Hetzelfde geldt helaas ook voor ransomware-aanvallen. Gezien het lucratieve karakter en de vele mogelijke slachtoffers zijn we daar op korte termijn nog niet vanaf. Gelukkig bestaan er genoeg mogelijkheden om zich tegen deze aanvallen te verdedigen. En als het dan toch zover is gekomen, dan is het een kwestie van weer opstaan, de juiste meldingen doen en hopen dat de back-ups uitkomst bieden.

¹Verordening (EU) 2016/679 Algemene verordening gegevensbescherming.
²Zie bijvoorbeeld artikel 32 Algemene verordening gegevensbescherming.
³Hof Arnhem-Leeuwarden 4 september 2018, ECLI:NL:GHARL:2018:7967, r.o. 5.8.
⁴Artikel 32 Algemene verordening gegevensbescherming.
⁵Voorwaarden ANWB Fietsverzekering FTS AND, https://www.anwb.nl/binaries/content/assets/anwb/pdf/verzekeringen/polisvoorwaarden/voorwaarden-fietsverzekering.pdf, maart 2016. 
⁶Zie bijvoorbeeld: Rb. Amsterdam 18 januari 2017, ECLI:NL:RBAMS:2017:228; en Rb. Amsterdam 14 november 2018, ECLI:NL:RBAMS:2018:10124.
⁷Hof Amsterdam 14 juli 2020, ECLI:NL:GHAMS:2020:2016.
⁸Rb. Amsterdam 14 november 2018, ECLI:NL:RBAMS:2018:10124, r.o. 4.1.
⁹Rb. Amsterdam 14 november 2018, ECLI:NL:RBAMS:2018:10124, r.o. 4.3.
¹⁰Rb. Amsterdam 14 november 2018, ECLI:NL:RBAMS:2018:10124, r.o. 4.5.
¹¹Rb. Overijssel 9 maart 2022, ECLI:NL:RBOVE:2022:717, r.o. 5.6.
¹²I.S. Feenstra, annotatie bij Rb. Amsterdam 14 november 2018, ECLI:NL:RBAMS:2018:10124, IR 2020/5.
¹³Artikel 4 onder 12 Algemene verordening gegevensbescherming.
¹⁴Artikel 33 en 34 Algemene verordening gegevensbescherming.
¹⁵Autoriteit Persoonsgegevens, Boetebesluit Booking.com, 10 december 2020, https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/sites/default/files/atoms/files/besluit_boete_booking.pdf. 
¹⁶Autoriteit Persoonsgegevens, Jaarverslag 2020, p. 28-29.
¹⁷Boetebeleidsregels Autoriteit Persoonsgegevens 2019.
¹⁸Artikel 3:10 lid 3 en 4:11 lid 4 Wet financieel toezicht. 
¹⁹Vgl. artikel 12 Besluit prudentiële regels Wft en artikel 19 Besluit Gedragstoezicht financiële ondernemingen Wft.
²⁰Artikel 11.3a Telecommunicatiewet.
²¹Richtlijn 2009/136/EG, overweging 61. 
²²Artikel 11a.2 Telecommunicatiewet.
²³Richtlijn (EU) 2016/1148.
²⁴Artikel 10 en 13 Wet beveiliging netwerk- en informatiesystemen.
²⁵Artikel 1 Wet beveiliging netwerk- en informatiesystemen, artikel 4, bijlage II en bijlage III van Richtlijn (EU) 2016/1148.
²⁶Artikel 11 lid 1 Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg.
²⁷Artikel 1 lid 1 en 11 lid 1 Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg.
²⁸Artikel 8a Gaswet.
²⁹Artikel 138ab Wetboek van Strafrecht (computervredebreuk) en artikel 350a Wetboek van Strafrecht (opzettelijke computersabotage).
³⁰Artikel 317 Wetboek van Strafrecht.
³¹Artikel 32 Algemene verordening gegevensbescherming.
³²N.M. Brouwer, ‘De cyberverzekering: over incident response, boetes en ransomware’, Maandblad voor Vermogensrecht 2022/2, p. 66 - 68.
³³N.M. Brouwer, ‘De cyberverzekering: over incident response, boetes en ransomware’, Maandblad voor Vermogensrecht 2022/2, p. 64.