The crow crooked on more beautiful and free,
He journeyed off into the quarter sea.
His radiant ribs girdled empty and very –
Least beautiful as dignified to see
Wees niet bang: wij gaan ons niet bezighouden met de schone kunsten; dit gedicht is geschreven door kunstmatige intelligentie (K.I.). Kunst blijkt niet meer iets te zijn dat exclusief aan de mensheid toebehoort: ook robots kunnen creatief zijn. Zo bestaat er een mechanische arm die kan schilderen en een muzieknummer gecomponeerd door een algoritme.
Des te complexer kunstmatige intelligentie wordt, des te groter de kans is dat deze systemen creatieve processen kunnen doorlopen. Zoals vaker het geval bij technologische ontwikkelingen is het nog te bezien of en hoe de huidige wetgeving erop van toepassing kan zijn. Bij de ontwikkeling van kunstzinnige robots kan bijvoorbeeld worden afgevraagd wie de auteursrechthebbende is op deze kunstwerken: de maker van de robot, de robot zelf of helemaal niemand?
Kunstmatige intelligentie streeft in toekomst mensen voorbij?
Kunstmatige intelligentie is een term die gebruikt wordt voor machines die zelfstandig problemen kunnen oplossen en hiermee gelijkenissen vertonen met het menselijk brein. Tegenwoordig kunnen veel van dit soort systemen leren, bijvoorbeeld hoe zij NDA’s moeten reviewen, en de verwachting is hierdoor dat ze op een gegeven moment de mens voorbijstreven voor wat betreft het oplossen van problemen en het uitvoeren van taken.
Zo ver is het echter op dit moment nog niet. Tegenwoordig is kunstmatige intelligentie nog vaak gebonden aan één bepaalde taak, bijvoorbeeld het begrijpen en verwerken van stemcommando’s (Siri, Bixby, Cortana, Alexa), het winnen van bordspellen zoals schaak en Go (Deepblue, AlphaGo) en het zelfstandig laten rijden van een auto (Waymo, Uber en Tesla). In de toekomst zouden machines echter wel een soort algemene intelligentie, vergelijkbaar met dat van mensen, kunnen krijgen. Hierdoor kunnen ze ook creatief worden.
Auteursrecht: hoe zit dat?
Auteursrechtelijke bescherming wordt automatisch verkregen door het scheppen van een kunstwerk, of een wetenschappelijk of letterkundig werk. Daarnaast moet het werk origineel zijn. Het mag best gelijkenissen vertonen met een ander werk, maar het moet onafhankelijk daarvan tot stand zijn gekomen. Het vereiste dat er sprake moet zijn van een ‘eigen intellectuele schepping’ betekent ook dat het werk door enige creativiteit tot stand moet zijn gekomen.
De maker van een werk is in principe altijd auteursrechthebbende, maar dit recht kan wel overgedragen worden. In de werknemer-werkgever relatie komt het auteursrecht automatisch bij de werkgever te rusten, maar alleen als het (kunst)werk gerelateerd is aan de baan van de werknemer. Als een piloot een boek schrijft tijdens een of meer vluchten, dan blijft de piloot zelf de maker en auteursrechthebbende.
Auteursrechtelijke bescherming bestaat uit exploitatierechten en morele rechten. Door de exploitatierechten kan men geld verdienen aan de gemaakte kunst: het mag alleen met toestemming van de rechthebbende openbaar gemaakt en gekopieerd worden (en voor die toestemming, vaak ‘licentie’ genoemd, kan geld worden gevraagd). Morele rechten zien op de erkenning van het originele werk. Hieronder valt het recht om als auteur van het werk genoemd te worden en het recht om bezwaar te maken tegen elke aantasting van het werk die nadeel toebrengt aan de naam of eer van de maker.
Het auteursrecht is natuurlijk geschreven voor mensen, en niet voor robots. Zou het nog steeds van toepassing kunnen zijn op werken die gemaakt zijn door kunstmatige intelligentie?
Het recht is voor mensen
Over de vraag of een robot zelf het auteursrecht kan bezitten op een door hem gemaakt werk, kunnen we heel kort zijn: nee. Het recht is geschreven voor mensen, en al het niet-menselijke kan daardoor geen rechten bezitten. In jargon: alleen mensen zijn ‘rechtssubjecten’.
In 2016 speelde een in dit opzicht interessante zaak voor een Amerikaanse rechter. Een aap had een camera van een fotograaf buitgemaakt en daarmee allerlei foto’s gemaakt, waaronder een selfie die vervolgens viral was gegaan. De Amerikaanse rechter oordeelde dat de aap volgens het huidige recht geen auteursrecht kan hebben. Daardoor zijn de foto’s in het publieke domein terechtgekomen. De eigenaar van de camera wilde de rechten op de foto's toch graag hebben, zodat hij de enige was die de foto's mocht gebruiken. Dit was juridisch echter moeilijk te verdedigen. Vanuit hem zelf was er immers geen creativiteit geweest bij het maken van de foto. Het lijkt er ook niet op dat hij bewust zijn camera aan de aap had gegeven in de hoop dat deze foto’s zou gaan maken.
Nu een andere situatie: stel dat de aap een eigenaar had, zou deze kunnen beweren de rechten te hebben op de foto's die door de aap waren gemaakt? Als de aap iemand zou bijten, zou de eigenaar daar tenslotte ook (risico-)aansprakelijk voor zijn. Het lijkt echter niet waarschijnlijk dat de aap wist dat hij foto's aan het maken was, laat staan dat hij creatieve keuzes maakte, waardoor er nooit auteursrecht ontstaan zou zijn. Er zouden dus helemaal geen rechten ontstaan zijn waar de eigenaar aanspraak op kon maken.
Auteursrecht voor robots?
En hoe zit het met robots? Stel dat robots in de toekomst écht originele en creatieve keuzes kunnen maken, komt het auteursrecht dan aan de robot zelf toe? Dat lijkt merkwaardig, want kan een robot die kunst kan maken, dat ook direct exploiteren? En waarom zou de robot dat (moeten) willen? De robot zal, als het goed is, alleen dingen ‘willen’ die de programmeur van de robot wil.
Bij een verdere ontwikkeling van robots, waarbij hun intelligentie niet meer te onderscheiden is van dat van mensen, zou er wel wat voor te zeggen zijn om het auteursrecht bij hen neer te leggen, en hen 'rechtssubjecten' te maken. Tot deze sciencefiction werkelijkheid wordt, lijkt er veel voor te zeggen om het auteursrecht bij de maker van de robot te leggen. Die hééft iets aan de exploitatierechten. Die investeert zijn tijd en geld om een robot te leren om kunst te maken. Aan het maken van de algoritmes om dat te kunnen leren, komen ook vele creatieve keuzes te pas en de softwarecode waarmee deze algoritmes worden uitgevoerd, is ook al beschermd onder het auteursrecht. Bovendien zal het ontwikkelaars stimuleren om robots te blijven maken. Met het auteursrecht worden zij immers beloond voor het ontwikkelen van een dergelijk intelligent systeem.
Er kan gedacht worden aan een soort uitgebreidere versie van de werknemer/werkgever relatie, waarbij het gehele auteursrecht op een werk automatisch bij de maker van de kunstmatige intelligentie terecht komt. En nee, niet diegene die toevallig de robot in elkaar schroeft, als dat een andere partij is. Het zal nog wel even duren voordat er écht creatieve robots ontwikkeld zullen worden, dus de wetgever heeft gelukkig nog even de tijd om hierover na te denken. Tot die tijd kunnen we nog even genieten van menselijke kunst over robots.
Dit artikel is geschreven door Cas Mevissen, in samenwerking met Matthijs van Bergen.
Auteursrecht regelen?
Bij JuriDox maakt u zelf de juridische documenten die u nodig heeft. Zo kunt u bij JuriDox terecht voor bijvoorbeeld een auteursrechtverklaring of een verkoopcontract auteursrecht. Heeft u andere juridische documenten nodig? Neem een kijkje op JuriDox.nl.
