Als systeemtechnologie heeft artificiële intelligentie (AI) grote impact op verschillende sectoren van de samenleving. Onder de verschillende AI-technieken springt generatieve AI eruit als een bijzonder veelbelovende technologie, waarbij machines in staat zijn om content te creëren, omgevingen te simuleren en zelfs nieuwe ontwerpen te ontwikkelen.
De Nederlandse overheid erkent het potentieel van generatieve AI en heeft een overheidsbrede visie op generatieve AI gepubliceerd, met initiatieven om op verantwoorde wijze de mogelijkheden te benutten en de bijbehorende uitdagingen aan te pakken.
Generatieve AI
Generatieve AI is een vorm van AI, waarbij algoritmes nieuwe content generen. Dat generatieve AI nu al kan worden beschouwd als disruptieve technologie en een verlengstuk van de menselijke creativiteit is gebleken sinds de lancering van ChatGPT. Gebruikers kunnen met een eenvoudige ‘prompt’, een opdracht, tekst, beeld, geluid of computercode genereren.
Meer dan 180 miljoen gebruikers wereldwijd maken gebruik van ChatGPT en met de introductie van nieuwe generatieve AI-tools, zal dit steeds meer deel uitmaken van het dagelijks leven van veel mensen.
Generatieve AI heeft veelzijdige toepassingsmogelijkheden en kan bijdragen aan het oplossen van complexe vraagstukken. Denk hierbij aan het gebruik van generatieve AI in de gezondheidszorg, waarbij medische gegevens kunnen worden geanalyseerd en nieuwe geneesmiddelen sneller kunnen worden ontwikkeld. Of de toepassing in de culturele sector, waarbij nieuwe muziek, film en kunstwerken worden gegenereerd. Tegelijkertijd brengt deze technologie risico’s met zich mee, zoals het verspreiden van desinformatie, manipulatie van content (deepfakes) en discriminatie, maar ook een schending van privacy en auteursrechten.
De overheid staat voor een complexe uitdaging om generatieve AI in goede banen te leiden en herkent de noodzaak voor het formuleren van een duidelijke visie die richting geeft aan de ontwikkeling en toepassing van de technologie, evenals het vaststellen van beleid en regelgeving die de ethische en maatschappelijke implicaties ervan aanpakken.
Overheidsbrede visie: uitgangspunten
De overheidsbrede visie op generatieve AI heeft vier uitgangspunten.
Generatieve AI in Nederland:
- Wordt op een veilige wijze ontwikkeld en toegepast.
- Wordt op een rechtvaardige manier ontwikkeld en toegepast.
- Dient de menselijke autonomie en het menselijk welzijn.
- Draagt bij aan duurzaamheid en welvaart.
Volgens de overheid heeft Nederland met deze aanpak kans om koploper te worden in Europa en zelfs op wereldniveau. Er wordt daarom overheidsbreed ingezet op de ontwikkeling en toepassing van nieuwe generaties generatieve AI, waarbij openheid, publieke waarden en grondrechten geborgd blijven. Daarnaast wordt er op (inter)nationaal niveau ingezet op nieuwe regulering en stimulering van generatieve AI. Bewustzijn en kennis over generatieve AI moet daarbij worden vergroot in de samenleving zodat mogelijkheden optimaal kunnen worden benut en risico’s kunnen worden ingeperkt.
Overheidsbrede visie: actiepunten
Uit de vier bovenstaande uitgangspunten volgen zes actiepunten:
1. Samenwerken
De samenwerking op verschillende niveaus en het voeren van een maatschappelijk dialoog is volgens de overheid van belang. Inwoners, werknemers, vakbonden, bedrijven en professionals moeten actief worden betrokken in de vormgeving van een toekomst waarin generatieve AI een steeds grotere rol speelt. Daarnaast is een gecoördineerde samenwerking van alle overheidslagen, de private sector en het maatschappelijk middenveld vereist om de mogelijkheden van generatieve AI optimaal te benutten en toe te passen. Daarbij heeft het meerwaarde om te verkennen op welke wijze generatieve AI een rol kan spelen in bijvoorbeeld de communicatie naar burgers en het verbeteren van de informatiehuishouding van de overheid.
2. Volgen van ontwikkelingen
Het is voor de overheid van belang dat medewerkers worden opgeleid, over de juiste kennis beschikken en relevante ontwikkelingen nauwgezet volgen.
3. Vormgeven en toepassen wet- en regelgeving
Wet- en regelgeving is van belang om het vertrouwen in generatieve AI te bevorderen. De Europese AI Act is een fundamenteel wettelijk kader. De overheidsbrede implementatie van de AI Act staat op de planning, waarbij voorlichting en begeleiding van betrokkenen essentieel is.
4. Vergroten kennis en kunde
Het kabinet streeft proactief naar een verhoging van kennis en vaardigheden binnen de overheid. Dit omvat het aanscherpen van inkoopvoorwaarden en het bieden van richtlijnen voor de inzet van generatieve AI binnen overheidsorganisaties. Een kennispunt generatieve AI bij de overheid kan deze ontwikkelingen coördineren. Om Europese normen en waarden te handhaven wordt geïnvesteerd in en AI-talent en technologische infrastructuur.
5. Innoveren
Overheden moeten kunnen experimenteren met veilige en verantwoorde generatieve AI, om na te kunnen gaan waar kansen en risico’s liggen. Dit gebeurt door de inzet van verschillende pilots. Een (Rijks) AI-validatieteam is opgericht en buigt zich over de mogelijkheden en risico’s van generatieve AI. Er is behoefte aan betrouwbare, transparante en Nederlandse trainingsdata voor generatieve AI, waarbij AI-modellen kunnen worden getraind met respect voor privacy en auteursrechtelijk beschermde werken. De overheid stimuleert de ontwikkeling van Nederlandse generatieve AI, die deze waarden naleven. De ontwikkeling van het Nederlandse Chat-NL vormt hiervoor het startshot en moet publieke normen en waarden beter nastreven dan concurrerende Amerikaanse taalmodellen.
6. Toezicht houden en handhaven
De overheid onderstreept de noodzaak van heldere toezicht en handhaving. Samenwerking tussen toezichthouders en andere belanghebbenden is noodzakelijk om huidig beleid en wet- en regelgeving te evalueren om ongewenste toepassingen van generatieve AI te weren.
Hoe nu verder?
In de overheidsbrede visie wordt de toenemende impact van generatieve AI op de samenleving en het belang van het ondernemen van actie benadrukt. We zien dat de visie wordt ondersteund door verschillende organisaties, waaronder de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) die voorstander is van het opdoen van ervaring en expertise in pilots en het opstellen van richtlijnen over hoe data kan worden gebruikt binnen eigen publieke normen en waarden. Er is behoefte aan sturing om uiteindelijk één lijn te trekken binnen de overheid. De actiepunten zullen de komende jaren worden gemonitord om een verdere opbouw van een werkend generatief AI-klimaat in Nederland te kunnen bewerkstelligen.
Wil je meer weten over de mogelijkheden van generatieve AI-technologie binnen de overheid? Maak dan een vrijblijvende afspraak met een van onze specialisten.
