De Europese Unie (EU) staat in het kader van de Digital Decade aan de vooravond van een transformatie op het gebied van datagovernance. Met de introductie van nieuwe wet- en regelgeving beoogt de EU een fundamentele hervorming van het hergebruik van overheidsdata te bewerkstelligen. Het doel hierbij is om data veel beter te benutten, maar dit wel op een verantwoorde manier te doen.
Gelet op de omvang van de Digital Decade heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) de opdracht gegeven om de impact van deze nieuwe wet- en regelgeving te onderzoeken. Eerder in 2024 publiceerde VNG al een uitvoeringsanalyse met betrekking tot regelgeving voor de beveiliging van netwerk en informatiesystemen. Een uitgebreide analyse met uitvoerige aandacht voor bijvoorbeeld de NIS2 en diverse cyber gerelateerde verordeningen.
Uitvoeringsanalyse Digital Decade Dataregelgeving
Recent publiceerde VNG een nieuwe uitgebreide analyse met de impact van de datawetgeving voor gemeenten. Het doel van deze uitvoeringsanalyse door VNG is om eventuele uitvoeringsproblemen vroegtijdig in beeld te brengen en handvatten te geven voor implementatie door gemeenten.
Het rapport brengt de gevolgen en handelingsperspectief in kaart voor de volgende regelgeving:
- Data Governance Act (DGA)
- Data Act (DA)
- Open Data Directive (ODD)
- Interoperable Europe Act (IEA)
- EU-brede dataspace
Kernpunten voor gemeenten
Eén van de meest significante veranderingen betreft het hergebruik van overheidsgegevens. Gemeenten worden verplicht om kaders te stellen voor het hergebruik van wettelijk beschermde gegevens en dit hergebruik te vergemakkelijken bij het ontwerpen en vervaardigen van documenten. Daarnaast moeten zij voorwaarden stellen bij de financiering van specifieke activiteiten met betrekking tot hergebruik en specifieke voorwaarden hanteren bij de verstrekking van gegevens voor hergebruik.
Gemeenten krijgen ook te maken met nieuwe inspanningsverplichtingen. Deze omvatten het ontwerpen en vervaardigen van allerlei soorten documenten met het oog op hergebruik, het opnemen van verantwoording over hergebruik in de gemeentebegroting, het beperken van marginale kosten bij hergebruik van overheidsinformatie, en een verdere beperking van exclusiviteit bij hergebruik van overheidsinformatie.
Juridische implicaties
Hoewel de veranderingen overweldigend lijken, is de directe impact op gemeenten in eerste instantie nog relatief beperkt. De meeste verplichtingen zijn randvoorwaardelijk van aard. De grootste veranderingen vloeien voort uit de herziene Wet hergebruik van overheidsinformatie (Who).
De impact van de Europese datastrategie op gemeenten kan op langere termijn meer impact hebben, vooral omdat deze zich richt op het benutten van economisch en maatschappelijk potentieel. Wanneer gemeenten de doelstellingen van deze strategie actief nastreven, kan dit leiden tot ingrijpende veranderingen in hun databeleid en -beheer.
Aanbevelingen voor gemeenten
Om zich voor te bereiden op deze veranderingen, kunnen gemeenten een aantal acties ondernemen:
- Kennis vergaren: Gebruik de interne en externe kennis om in gesprek te gaan met interne stakeholders en ICT-leveranciers over de gevolgen en kansen van de EU-dataregelgeving.
- Impact en kansen in kaart brengen: Analyseer de praktische en juridische gevolgen voor gemeentelijke datastrategieën en beleid.
- Hergebruik faciliteren: Ontwikkel een strategie voor het verstrekken van overheidsinformatie voor hergebruik. Inventariseer huidige methoden van informatieverstrekking en monitor hergebruikverzoeken. Integreer herbruikbaarheidseisen in documentontwerp en -vervaardiging.
Op de middellange termijn kunnen gemeenten zich richten op het integreren van hergebruik in de begroting- en verantwoordingscyclus, het aanpassen van contracten met betrekking tot hergebruik van data. Daarnaast is de inzet van automatisering en technologie een mogelijkheid om het hergebruik van data zo optimaal mogelijk in te richten.
Door proactief te handelen en de aanbevolen acties te implementeren, kunnen gemeenten niet alleen voldoen aan de nieuwe verplichtingen, maar ook profiteren van de voordelen die een verbeterde data-infrastructuur en -deling kunnen bieden. Dit vereist een gecoördineerde aanpak waarbij juridische, technische en beleidsmatige aspecten worden geïntegreerd. Het is aan de gemeenten om deze uitdaging als mogelijkheid aan te grijpen en zich voor te bereiden op een toekomst waarin data een steeds centralere rol zal spelen in het lokaal bestuur.
Heb je vragen over dit onderwerp of ondersteuning nodig? neem gerust contact met ons op.
