Gisteren heeft het Europese Hof van Justitie het openbare UBO-register de nek omgedraaid. Het register is dan ook meteen offline gehaald. Iedereen kon namelijk gegevens inzien, opslaan en verspreiden van degenen die een aanzienlijk aandeel in een bedrijf hebben. De Uniewetgever heeft niet genoeg gedaan om de privacy van deze personen te waarborgen. Wat is er precies gebeurd, en welke gevolgen heeft dit voor Nederlandse ondernemers?
Wat zijn UBO’s en waarom staan ze in een register?
‘UBO’ staat voor ‘ultimate benificial owner’. Dat is iedereen die minstens een kwart van de zeggenschap of aandelen over een bedrijf heeft. Alle Europese Lidstaten zijn volgens de laatste wijzigingen van de Antiwitwasrichtlijn (‘AMLD4’ en ‘AMLD5’) in 2020 verplicht om deze personen in een register op te nemen. Dat register bevat de naam, geboortemaand en -jaar, woonplaats en nationaliteit van de UBO, en het belang dat deze persoon in een bedrijf heeft. Deze gegevens zijn openbaar toegankelijk. Daarnaast worden ook de geboortedag en -plaats, het woonadres, en het Burgerservicenummer vastgelegd, maar die gegevens zijn alleen inzichtelijk voor de Belastingdienst.
De Uniewetgever heeft met deze regels geprobeerd een algemeen belang te dienen. UBO’s hebben weliswaar een grondrecht op privacy, maar een ander belang kan zwaarder wegen. De wetgever dient die afweging te maken en ervoor te zorgen dat er waarborgen aanwezig zijn om de inbreuk zo veel mogelijk te beperken tot het noodzakelijke. Het idee was hier dat, als iedereen kan weten wie bedrijfsbelang in handen heeft, dat belang minder snel gebruikt kan worden voor foute doeleinden zoals witwassen en financieren van terrorisme.
Hoe zit het in Nederland?
AMLD4 en AMLD5 zijn ook in Nederland geïmplementeerd, namelijk in de Handelsregisterwet 2007, het Handelsregisterbesluit 2008 en de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme. De meest recente wijziging zorgde in september 2020 voor de instelling van het openbare UBO-register. De Kamer van Koophandel houdt dat bij. Stichting Privacy First spande in 2021 al een kort geding aan vanwege een vermeende onevenredige privacyschending. Zowel de voorzieningenrechter als het Haagse gerechtshof kwamen toen evenwel tot de conclusie dat daarvan geen sprake was. Beide rechters oordeelden dat het niet aannemelijk is gemaakt dat UBO’s op korte termijn ernstige schade zullen lijden door het register. Het Europese Hof van Justitie ziet dat dus anders.
De zaak
Ook Luxemburgse ondernemers hadden bezwaren tegen het openbaar toegankelijke register. De beschikbare informatie zou namelijk voor ernstige risico’s zorgen voor hen en hun families; denk aan fraude, pesterijen, intimidatie of geweld. Daarom hadden zij reeds bezwaar gemaakt bij de beheerder van het register, maar kregen daar nul op het rekest en stapten naar de rechter. Hier oordeelde de rechter in eerste aanleg wèl dat openbaarmaking zorgt voor een onevenredige privacyinbreuk, waarna prejudiciële vragen werden gesteld aan het Europese Hof.
En het Hof is duidelijk: het openbare register zorgt voor een te grote inbreuk op de privacy van UBO’s. Het feit dat iedereen de materiële en financiële situatie van UBO’s kan inzien, maar ook kan opslaan en verspreiden, staat niet in verhouding tot het algemeen belang dat de Uniewetgever stelde te hebben. Vóór deze regeling was inzage ook mogelijk, maar alleen als iemand een ‘legitiem belang’ kon aantonen. De inbreuk is nu dus veel groter, zonder dat er compenserende maatregelen of voordelen aanwezig zijn. Lidstaten kunnen weliswaar zelf wettelijke uitzonderingen vastleggen, maar dat vindt het Hof niet voldoende.
Hoe nu verder?
Het Europese Hof beslecht geen nationale geschillen. In deze zaak dient de Luxemburgse rechter de zaak af te handelen met de antwoorden van het Hof in het achterhoofd. Alle Europese Lidstaten zijn overigens gebonden aan dit oordeel. De minister van Financiën heeft het register daarom al offline laten halen en onderzoekt momenteel of dit tijdelijk of permanent is.
