Het internet staat vol met grove, beledigende en haatdragende berichten. Toen Microsoft vorig jaar besloot om een zelflerende chatbot te trainen met twitterberichten, begon deze binnen no-time racistische en seksistische opmerkingen te maken. En het blijft niet bij woorden: onlangs werd duidelijk dat via het internet ook lichamelijke schade kan worden aangericht. Een man verstuurde een knipperende GIF, wetende dat het doelwit daarvan een epileptische aanval kon krijgen. Wat wordt er van u verwacht als beheerder van een online dienst? Hoe ver strekt uw verantwoordelijkheid voor de bijdragen van gebruikers?
Vrije meningsuiting van de gebruiker
De gebruiker van een online dienst wordt beschermd door het recht op vrijheid van meningsuiting. Dit fundamentele recht wordt in grondrechtenverdragen (zoals het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens) gelukkig zeer breed uitgelegd. De gebruiker mag zich in principe vrijelijk uitlaten, ook als zijn uitlatingen door anderen als schokkend of beledigend kunnen worden ervaren. Wel moet hij de rechten van andere respecteren, zoals het recht op privacy en het recht op gelijke behandeling. Er zitten dus wel degelijk grenzen aan de vrije meningsuiting.
Als een gebruiker over de streep gaat, kan dat een strafbaar feit opleveren. In Nederland zijn verschillende uitingsdelicten strafbaar gesteld. Belangrijke voorbeelden zijn smaad, laster en haatzaaiing. Van smaad is sprake wanneer opzettelijk iemands reputatie wordt aangetast door het verspreiden van bepaalde beweringen. Als op voorhand duidelijk is dat de beweringen onjuist zijn, dan wordt gesproken van laster. Haatzaaiing is het aanzetten van anderen tot haat, discriminatie of geweld.
Uitingen op het internet kunnen ook onrechtmatig zijn. In dat geval kan het slachtoffer bij de civiele rechter een schadevergoeding vorderen. Een belangrijke vraag is dan bij wie het slachtoffer zijn schade kan verhalen. Het ligt voor de hand om de dader aan te spreken, maar daarvan zal de identiteit (zeker wanneer het bericht via het internet is verspreid) lang niet altijd kenbaar zijn. In dat geval zal het slachtoffer waarschijnlijk bij de dienstverlener aankloppen.
Aansprakelijkheid van de dienstverlener
Beheert u een forum, sociaal medium of bijvoorbeeld een website met commentaarsectie, dan bent u in principe niet aansprakelijk voor onrechtmatige uitlatingen van uw gebruikers. Op grond van de Europese richtlijn inzake elektronische handel gelden hiervoor wel twee voorwaarden:
- Kenbaarheid: u weet niet dat uw gebruikers onrechtmatige berichten hebben geplaatst en behoort dit naar redelijkheid ook niet te weten.
- Adequate reactie: u dient zo snel mogelijk berichten te verwijderen of ontoegankelijk te maken zodra u van de onrechtmatigheid op de hoogte bent of had moeten zijn.
Op grond van de kenbaarheidseis kunt u niet eenvoudigweg achteroverleunen en gebruikers vrij hun gang laten gaan. Ook als u “behoorde te weten” dat er onrechtmatige berichten zijn geplaatst, moet u namelijk ingrijpen. Wat u precies behoort te weten, hangt af van de dienst die u aanbiedt. Beheert u een drukbezocht forum, dan hoeft u niet alle berichten handmatig te bekijken en te beoordelen. Beheert u een nieuwssite met provocerende artikelen, dan moet u de berichtensectie waarschijnlijk wel goed in de gaten houden. Er is ook software (zoals het recent aangekondigde Perspective van Google) die daarbij kan helpen.
Daarnaast wordt er van u een adequate reactie verwacht. Zorg er op de eerste plaats voor dat uw contactinformatie duidelijk vindbaar, zodat klachten kunnen worden gemeld. Waarborg ook dat de ingediende klachten tijdig worden afgehandeld. Als u klachten laat melden via een algemeen e-mailadres dat u slechts af en toe controleert, dan kan dat problemen geven. U kunt overwegen om in uw dienst een notice and takedown oplossing te implementeren, bijvoorbeeld een knop naast de berichten waarmee direct een klacht kan worden ingediend.
Gebruiksvoorwaarden en disclaimer
Om uw gebruikers in de toom te houden, is het verstandig om gebruiksvoorwaarden te hanteren. Daarin kunt u onder andere vastleggen welke soorten bijdragen wel en juist niet zijn toegestaan. Is uw dienst bedoeld voor kinderen, dan kunt u bijvoorbeeld afspreken dat de gebruiker geen erotisch materiaal mag plaatsen (ook al is dit op zichzelf niet strafbaar of onrechtmatig). Het is wel van belang dat dergelijke voorwaarden op de juiste manier aan de gebruiker worden aangeboden, want anders zijn deze niet bindend. Het is verstandig om uw gebruikers expliciet om akkoord te vragen.
Minder zinvol is het gebruik van een zogeheten disclaimer. Dit is in feite niet meer dan een mededeling waarin u bijvoorbeeld claimt dat u niet aansprakelijk bent. Een dergelijke mededeling heeft juridisch weinig nut, want u kunt niet eenzijdig uw aansprakelijkheid beperken. U kunt deze dus net zo goed achterwege laten.
U kunt gemakkelijk zelf gebruiksvoorwaarden voor uw internetdienst opstellen via JuriDox (waarvan ICTRecht kennispartner is). Voor de vorm kunt u daar ook gratis een disclaimer genereren.
